.​

زندگینامه قاآنی شیرازی، شاعر قرن ۱۳

میرزا حبیب‌الله متخلص به قاآنی، فرزند محمّدعلی گلشن از شاعران و قصیده‌سرایان بزرگ دربار فتحعلی شاه، محمّدشاه و آغاز

پادشاهی ناصرالدین‌شاه قاجار بود. قاآنی در ۱۲۲۳ قمری در شیراز و در خانواده‌ای با ریشه ایل زنگنه کرمانشاه، چشم به جهان

گشود. در هفت سالگی یتیم گردید و تحصیلات مقدماتی را در همان شیراز فرا گرفت و در اوایل جوانی عازم مشهد شد تا در آنجا به

ادامه تحصیل بپردازد و میدان تازه‌ای برای کسب معاش پیدا کند. پدر قاآنی، گلشن کرمانشاهی است و برادرزاده‌اش هم آیت‌الله میرزا

محمدتقی شیرازی مشهور به میرزای دوم شیرازی است. پسر قاآنی نیز شاعری با تخلص «سامانی» بوده که در ۱۲۸۵ ق از دنیا رفته 

قاآنی در ادبیات عرب و فارسی مهارت کافی یافت و به حکمت نیز علاقه سرشاری داشت و می‌توان گفت شهرت شاعری او لطمه به

شهرت او به عنوان یک حکیم دانشمند زده‌است. در حکمت او را همپایه ملاصدرا و حاج ملاهادی سبزواری و در شرعیات مرتضی

انصاری شمرده‌اند. از این رو فتحعلی‌شاه او را «مجتهدالشعراء» لقب داد و محمدشاه نیز قاآنی را «حسان‌العجم» می‌خواند، زیرا آنچنان

در قصیده سرایی توانایی داشت که مایهٔ شگفتی خوانندگان بود.

قاآنی شاید اولین شاعر ایرانی است که به زبان فرانسه تسلط داشت. همچنین در ریاضیات کلام و منطق نیز استادی مسلم به شمار

می‌رفت، ولی افسوس که برای مضامین اشعارش از آن همه علم و اطلاعات وسیع استفاده کافی نکرد و شعر را وسیله‌ای برای

ارتزاق و تفنن می‌دانست نه هنر.

قاآنی از لحاظ لفاظی و به کار بردن صنایع شعری و ابتکار در قوافی بی‌نظیر است. قاآنی علاوه بر دیوان اشعارش که در حدود هفده

هزار بیت است کتابی به نام پریشان به سبک گلستان در نثر نگاشته است. وی در سال ۱۲۷۰ در تهران بدرود زندگانی گفت و در حرم

شاه عبدالعظیم در ری به خاک سپرده شد.

دزد و خفته

دزدیبه خانه ای رفت ، جوانی را خفته ديد. پرده ای كه بردوش داشت بگسترد تا هرچه بايد در وی نهاده بر دوش كشد. جوان بغلتيد و در

ميان پرده بخفت. دزد هرچه گشت چيزی نيافت. چون مراجعت كرد كه پرده را بردارد و بيرون رود، جوان را ديد با هيبت شيران و هيبت

دليران در ميان پرده خفته است.

با خود گفت حالي مصلحت در آن است كه ترک پرده گويم تا پرده از روی كار نيفتد. پرده را به خانه بگذاشت و از خانه بيرون شد. جوان

آواز داد كه « دزدا» در را ببند تا كسي به خانه نيايد. دزد گفت: به جان تو در نبندم، زيرا كه من زيرانداز تو آوردم، باشد كه

ديگري رو انداز تو آورد!

چه شیرین گفت خسرو این عبارت
که نبود وصل شیرین بی‌مرارت

سرم را در ره وصل تو دادم
که بی‌سرمایه صعب افتد تجارت

سزد گر زندهٔ جاوید مانم
که مرگ آمد ندیدم از حقارت

مرا تهدید کشتن چون کند دوست
به عمر جاودان بخشد بشارت

برون نه از دل سوزان من پای
که می‌ترسم بسوزی از حرارت

که دارد فرصت خونخواری تو
که صدتن می کشی از یک اشارت

به زلف و خال و خط بردی دلم را
سپه را حکم فرمودی به غارت

مجو در گریه قاآنی صبوری
که نتوان کرد در دریا عمارت

♦♦♦♦

دل شکسته من آهش ار اثر دارد
دعاکنم که خدایش شکسته‌تر دارد

ز سیم اشک و زر چهره‌ام توان دانست
که شهر عشق گدایان معتبر دارد

مراست خانه بیابان و دل ز خون دریا
تو عشق بین که مرا میر بحر و بر دارد

دلم به زلف تو آهی کشید و جانم سوخت
درست شدکه به شب آه دل اثر دارد

به چشم سرمه کشد یارب این بلای سیاه
ز بهر مردم مسکین چه در نظر دارد

بدین امید دلم در رهت به خاک افتاد
که خم شود سر زلفت ز خاک بر دارد

چنین که زلف تو از ناز سر فکنده به پیش
محققست که بس فتنه زیر سر دارد

سخن ز سنبل و نرگس مگوی قاآنی
که زلف و چشم بتان حالت دگر دارد

♦♦♦♦

هرکس به هوای جان گرفتار
ما بی تو ز جان خویش بیزار

جا بی‌ تو کنم به خلد هیهات
دل بی‌تو نهم به عیش زنهار

جان بی‌تو به پیکرم بود تنگ
سر بی‌تو به گردنم بود بار

دلهای گشاده از غمت تنگ
جان‌های عزیز در رهت خوار

ابروی تو بر سرم کشد تیغ
مژگان تو بر دلم زند خار

ای تازه جوان که چون جوانی
رفتی و نیامدی دگربار

در سایهٔ زلف خط و خالت
مانند به شبروان عیار

در هند شنیده‌ام که طوطی
شکر شکنست و سرخ منقار

زانسان که خطت به سایهٔ زلف
پیرامن آن لب شکربار

زلفست فراز قدت آری
بر سرو بن آشیان کند مار

کویت به نگارخانه ماند

از حیرت طالبان دید

​

هر جا حکایت از صنمی دلربا رود

از هر زبان بر او همه مدح و ثنا رود

در مسجدی که ساده‌رخی می‌کند نماز

صد دست بر فلک ز برای دعا رود

سر پیش‌ چشم من به حقیقت عزیز نیست

الا دمی که در سر مهر و وفا رود

این پنج روز عمر گرامی عزیز دار

با دوستان بهل که به صدق‌ و صفا رود

چون کس خبر ندارد از اسرار علم غیب

حیفست از آن نفس‌ که به چون و چرا رود

رویی گشاده دار و لبی بسته تا ز در

بیگانه آید ار به درون آشنا رو‌د

تیرم بزن بکش که خطا نیست مرگ من

مرگ من آن دمست که تیرت خطا رود

بر صورتت مگر در و دیوار عاشقند

کز هرکجا روم هه ذکر شما رود

بر گنج طلعت تو اگر بنگرد گدا

چون از مقابل تو رود پادشا رود

از خاطرم نمی‌رود آن ساق سیمگون

مشکل خیال سیم ز یاد گدا رود

زلفت چو ما نگون و پریشان و درهمست

آشفته روز آنکه تو را در قفا رود

خوابم ز چشم رفت و دل از دست و جان ز کف

بر من ز یک نیامدنت تا چها رود

دور از تو شخص من پر کاهی فزون نبود

وانهم به باد رفت کنون تاکجا رود

مشتاق روی دوست نخواهد به غیر دوست

کان مدّعیست کش سخن از مدعا رود

گر خاک پارس‌ شد همه دریا عجب مدار

زین آبهای شور که از چشم ما رود

آثار او 

قصاید

غزلیات

مسمطات

ترکیب‌بندها

ترجیع‌بند

مثنوی

قطعات

رباعیات

سبک و سیاق شعری قاآنی 

قاآنی در انواع شعر به خصوص ترکیب بند و مسمط مهارت دارد. هنر بزرگ او در پرداختن مسمط های روان و زیباست. او در قالب مسمط های منوچهری مضامین دلپذیری سروده که بیشتر بکر و ناشنیده است. قصاید او که در مدح محمد شاه و پسرش ناصرالدین شاه و بزرگان آن عهد است، از نظر ادبی شایسته بررسی زیادی نیست، اما تشبیت و تغزل هایی که در صدر قصاید او آمده، رنگ هنری خاصی دارد و بیشتر مناظر بدیع و شگرفی را که از زندگانی گرفته شده است با قلمی قادر تصویر و رنگ آمیزی می کند. هرچند در غزل، او بیشتر به غزلیات سعدی نظر دارد و گاه ابیاتی از شیخ را تضمین می کند اما هرگز غزل های او به پای دیگر اشعارش نمی رسد.

وی در سرودن قطعات و به کاربردن زبان عامیانه به ویژه در قطعه کوتاه هزل آمیزی که پیرمرد و طفلی الکن با هم گفت وگو می کنند، به انوری نظر داشته است:

پیرکی لال سحرگاه به طفلی الکن
می‌شنیدم که بدین نوع همی راند سخن

کای ز زلفت صصصبحم شاشاشام تارک
وی ز چهرت شاشاشامم صصصبح روشن

تتتریاکیم و بی شششهد للبت
صصبر و تاتاتابم رررفت از تتتن

طفل گفتا مَمَمَن را تُتُو تقلید مکن
گگگم شو ز برم ای کککمتر از زن

مممی‌خواهی ممشتی به ککلت بزنم
کهبیفتد مممغزت ممیان ددهن

پیرگفتا وووالله که معلومست این
که که زادم من بیچاره ز مادر الکن

هههفتاد و ههشتاد و سه سالست فزون
گگگنگ ر لالالالم به‌خخلاق ز من

طفل گفتا خخدا را صصدبار ششکر
که برستم به جهان از مملال و ممحن

مممن هم گگگنگم مممثل تتتو
تتتو هم گگگنکی مممثل مممن

با اینکه قاآنی از متقدمان تقلید می کرد، نمی توان او را از لحاظ سبک در طبقه سروش اصفهانی، صبای کاشانی و فتح الله خان شیبانی، قرار داد. بلکه خود سبک مخصوصی داشت که پس از وی سال ها مورد تقلید بعضی شاعران بود. خصوصیت مومی و نظر گیر سبک قاآنی بازی با کلمات و قدرت در نوعی لفاظی و ایراد کلمات مطنطن است، اما از نظر معنی در شعر او چندان تازگی و ابداعی دیده نمی شود. قاآنی علاوه بر زبان مادری، زبان عربی و ترکی را نیز می دانسته و نخستین شاعر فارسی زبانی است که با زبان فرانسه آشنایی داشت، گذشته از دیوان اشعار کتابی به نام پریشانی به سبک گلستان از او یادگار مانده است.

اثر نثر او همچنان که گفته شد؛  کتابی است با عنوان پریشان که تقلیدی ناشیانه از گلستان سعدی است اما پرده دری او از ارزش و اعتبار این اثر نیز به میزان زیادی کاسته است. قاآنی این کتاب را به خواهش یکی از بزرگان و به نام محمد شاه قاجار در ۱۲۱۵ خورشیدی تألیف کرده که حاوی ۱۲۱ حکایت متنوع بزرگ و کوچک است و با یک فصل در نصیحت به پادشاهان خاتمه می یابد. لحن عمومی این کتاب، به قصد تعلیمات است و مؤلف می خواسته تا از همه حکایات آن نتیجه های اخلاقی بگیرد اما نه تنها هیچ نتیجه اخلاقی از آنها گرفته نمی شود؛ بلکه بسیاری از حکایت های آن، بسیار بی پرده و بی ادبانه است. حکایت های دیگری هم که تا حدی مؤدبانه نوشته شده؛ بیشتر موضوعاتی پیش پا افتاده و مبتذلی است که پیش از او بارها با عباراتی شیواتر و فصیح تر گفته و نوشته شده است.
دیوان قاآنی چندین بار در تهران، تبریز و هندوستان چاپ شد. نخستین بار، برگزیده ای از اشعار قاآنی در زمان زنده بودن این شاعر در هندوستان چاپ و بعد از آن، هر چند سال یک بار در نواحی مختلف ایران و هند به صورت کامل تر منتشر و اشعاری که در میان مردم پراکنده بود، جمع آوری و بر آن افزوده شد. نخستین چاپ کامل و منقح دیوان قاآنی در ۱۲۳۷ خورشیدی؛ یعنی چهار سال پس از مرگ شاعر در تهران انجام شد. مسؤول چاپ این دیوان،  جلال الدوله از شاهزادگان قاجار بود که خود طبع شعر داشت و در شمار غزلسرایان خوب فارسی زبان بود و در شعر «جلال» تخلص می کرد. این دیوان به خط میرزا محمدرضا کلهر از استادان خط آن زمان تحریر شده بود و کامل ترین دیوان قاآنی است که نزدیک به ۲۱ تا ۲۲ هزار بیت را شامل می شود اما بی تردید هنوز مقدار زیادی از اشعار او گردآوری نشده است.  

​

زندگی نامه میرزا رحیم متخلص به یغما -

.•*..*•.•*..*•.•*..*•.•*..*•..•*..*•.

«یغمای جندقی» که بود و چه کرد؟

​ ​​ ​​ ​​ ​​ ​​

​

....نگاه کن که نریزد دهی چو باده به دستم......

.....فدای چشم تو ساقی به هوش باش که مستم.....

..........کنم مصالحه یکسر به صالحان می کوثر..........

..........به شرط آن که نگیرند این پیاله زدستم...........

.............زسنگ حادثه تا ساغرم درست بماند..........

.........به وجه خیر و تصدق هزار توبه شکستم...........

.........چنان که سجده برم بی حفاظ پیش حمالت.........

..........به عالمی شده روشن که آفتاب پرستم..........

...........کمند زلف بتی گردنم ببست به مویی..........

........چنان کشید که زنجیر صد علاقه گسستم........

........نه شیخ می دهم توبه و نه پیر مغان می..........

........زبس که توبه نمودم زبس که توبه شکستم........

..........زگریه آخرم این شد نتیجه در پی زلفش.........

.........که در میان دو دریای خون فتاده نشستم.........

...........زقامتش چو گرفتم قیاس روز قیامت.............

...نشست و گفت قیامت به قامتی است که هستم...

..........حرام گشت به یغما بهشت روز تو روزی.........

..........که دل به گندم آدم فریب خال تو بستم  ..........

​ ​​ ​​ ​​ ​​ ​​ ​​ ​​ ​​ ​​ ​​ ​ ​​

میرزا ابوالحسن یغمایی(یغمای جندقی)

میرزا ابوالحسن یغمایی مشهور به یغمای جندقی شاعر مشهور و غزل‌سرای نامی دوره قاجار در سال ۱۱۶۱

هجری‌شمسی در دهکده جندق و خور بیابانک متولد شد. تا قبل از سال‌های چهل، دهکده خور و جندق و بیابانک از

توابع فرمانداری کل سمنان بوده و پس از آن از توابع اصفهان و سپس استان یزد شد. وی در عمر نسبتاً دراز خود به

شهرهای سمنان، قم، کاشان، تهران، هرات، یزد، مشهد و چند شهر دیگر سفر کرد و در زمانی که در تهران بود مورد

توجه و اعتنای بسیاری از بزرگان دربار و شاهزادگان قرار گرفت. اما چون طبع آزاده‌ای داشت در میان شاهزادگان با

دو نفر بیشتر انس نداشت. یکی محمد میرزای قاجار پسر فتحعلی شاه که دانا و پاکیزه طبع و روشندل بود و فاضل

خان گروسی که به وی اعتقاد داشت. او تا نیمه عمر به تصوف گرایش داشت و پس از آن به فرقه شیخیه گروید.

در شرح حال وی گفته شده که شیعی پاک اعتقاد بود و مخصوصاً به امام حسین(ع) ارادت خاصی داشت و بدین

خاطر بیشتر دارایی خود را وقف عزاداری امام حسین کرد وی پس از مدتی بیماری درروز شنبه شانزدهم ربیع

الثانی ۱۲۳۹ هجری‌شمسی در سن ۸۰ سالگی چشم از جهان فرو بست و جسدش در بقعه امامزاده سید داوود

واقع در خور به خاک سپرده شد.

از تألیفات وی: "منشآت" به نثر؛ شامل مکتوبات فارسی ، ؛ "غزلیات:؛ "هجویات" مانند "سرداریه" ، "قصابیه" ،

"احمدا" ، خلاصه‌الافتضاح" ، "صکوک‌الدلیل" یا "شکوک‌الدلیل" و مثنوی "قاضی‌نامه"؛ "مراثی"؛ "ترجیعات"؛

"قطعات"؛ "رباعیات". از آثار خطی او: "برهان قاطع"؛ "المعجم فی معابیر اشعار العجم"؛ "دیوان" ظهیر فارابی؛

"کلیات" سعدی؛ "خمسه" نظامی؛ "مقامات" حمیدی؛ گدیوان" کمال‌الدین و جمال‌الدین عبدالرزاق اصفهانی.

​

ما خراب غم و خمخانه ز می آباد است   

ناصح از باده سخن کن که نصیحت باد است

خیز و از شعله می آتش نمرود افروز

خاصه اکنون که گلستان ارم شداد است

سیل کُهسار خم از میکده در شهر افتاد

وای بر خانه پرهیز که بی بنیاد است

بجز از تاک که شد محترم از حرمت می

زادگان را همه فخر از شرف اجداد است

گوش اگر گوش تو و ناله اگر ناله من

آنچه البته به جائی نرسد فریاد است

گفته‌ای نیست گرفتار مرا آزادی

نه که هر کس که گرفتار تو شد آزاد است

چشم زاهد بشناسائی سِرّ رخ و زلف

دیدن روز و شب و اعمی مادر زاد است

گفتمش خسرو شیرین که ای دل بنمود

کانکه در عهد من این کوه کَنَد فرهاد است

هر که یغما شنود ناله‌ی گرمم گوید

آهن سرد چه کوبی دلش از فولاد است

می‌رسد خشک لب از شط فرات، اکبر منر نوجوان اکبر من

سَیلانی بکن ای چشمه چشم تر منر نوجوان اکبر من

کِسوَت عمر تو تا این خُم فیروزه نگونر لعلی آورده به خون

گیتی از نیل عزا ساخت سیه معجرِ منر نوجوان اکبر من

تا ابد داغ تو ای زاده آزاده نهادر نتوان برد ز یاد

از ازل کاش نمی‌زاد مرا، مادر منر نوجوان اکبر من

تا مه روی تو ای بدر عرب، شمس عراقر خورد آسیب محاق

تیره شد روز پدر، گشت سیه اختر منر نوجوان اکبر من

گر برین باطله (یغما) کَرمِ شبه رسولر نکشد خط قبول

خاک بر فرق من و کلک من و دفتر منر نوجوان اکبر من

آخرين شعر يغما كه آن را لحظاتي قبل از مرگ سروده :

وقت مرگ ار نرسد اي تو به عالم نزديك

وز در صورت و معني همه عالم ز تو دور

بسط بخشايش و فر فرج و امن امان

واي بر تنگي و تاريكي و تنهائي گور

فرزندان يغما:

يغما چهار فرزند پسر داشته

اين چهارفرزند عبارتند از: 1)اسماعيل هنر: فرزند ارشد يغما که به سال 1225 هجري قمري متولد و در 1228 هجري

قمري وفات يافته است اين شاعر داراي ديوان اشعار است که به همت آقاي سيد علي ال داود ديوانش چاپ و

منتشر شده است2)احمد صفايي : در سال 1236 هه.ق متولد و در سال 1314 ه .ق وفات يافته است وي يشتر

دوران زندگاني را در قريه جندق گذرانده است صفايي شخص بسيار مذهبي بوده و مراثي جالب و استواري سروده

است ديوان اشعار اين شاعر نيز به همت آقاي سيد علي آل داود چاپ و منتشر شده است 3)ابراهيم دستان ملقب

به يغماي ثاني که در بين سالهاي 1237 الي 1240 متولد و در سال 1310 ه . ق در اثر ابتلا به وبا فوت کرده است ،

ديوان او بر جاي مانده است مقام ادبي او به پاي برادرانش نمي رسد. 4) محمد علي خطر : وي کوچکترين فرزند

يغما بود که در جواني به سمنان رفته و در آنجا فن تلگراف را آموخته و از سوي ناصر الدين شاه به رياست تلگراف

خانه سمنان برگزيده شده است .

آثار يغما

از نوشته هاي اين شاعر گرانقدر مي توان به:

1) غزليات: يغما در سرودن غزلهاي خود بيشتر به سعدي و حافظ نظر داشته و مي توان سبک او را در غزل سرايي

تقليد استادانه اي از راه و روش آن دو استاد پيشين انست.2) مثنوي صکوک الدليل : در هجو رستم السادات

خواري 3)مثنوي خلاصه الافتضاح: شرح واقعه اي که در کاشان رخ داده است .4)مثنوي قاضي نامه : در هجو

حاجي سيد ميرزاي جندقي 5)مراثي 6) نوحه سينه زني : اين قسم شعر از ابداعات منحصر به فرد يغماست و قبل

از او شاعران ديگر در اين زمينه طبع آزمايي نکرده اند !7) سرداريه : از بهترين آثار يغماست که به صورت غزل

سروده شده و شاعر آنها را بنام سردار ذوالفقارخان سمناني ساخته است.8) ترجيعات : شامل دو سه ترجيع بند

مفصل و هر يک از آنها در هجو کسي است.9) احمدا: اين اشعار را با تخلص احمدا سروده و مملو از مطالب هزل

آميز است 10) قصابيه : غزلياتي هجو آميز است با تخلص قصاب11) رباعيات : که به رباعيات سرداريه ، قصابيه –

 انابت نامه و غيره تقسيم مي شود.12) قطعات که اغلب آنها از اشعار برگزيده شاعر است .13)آثار

مراديه: منظومه اي است در هجو عليمردان خان توني 14)شبيه حجاج کاشي : منظومه اي هزل آميز به سبک

تعزيه خواني 15)منشات و مکاتيب: که از دو بخش است . نامه هايي که به پارسي نوشته و نامه هاي مرکب 

یغما فرهنگ و زبان شعر را نیز دگرگون کرد. از زبان درباری و پر افاده و پر از مدح و ریا فاصله گرفت و به کشف

 ارزش های فرهنگ مردمان کوچه و بازار پرداخت. هزار هزار مروارید رخشان را از میان گرد و غبار برگرفت و پاک و

پاکیزه گردانید و بر پیشانی شعر خویش نشانید

وی شاعری نوآور و درخشان است. آثارش از جهتی که ظلم وستم زورمندان عصر را در ضمن هجو و هزل های تند و بی پروای خود

برملا می کند اهمیت دارد. وی فساد آن روزگار ار در کلمات رکیک و ناسزاهای خود به خوبی نشان می دهد. تا آن زمان کمتر

شاعری چنین گستاخ و بی پروا بر پلشتی ها و ستم زمانه شوریده بود. او روح گستاخ زمانه ی خویش بود.

وی علاوه بر هزلیات، که جالب ترین بخش اشعار اوست، غزلیاتی به شیوه ی معمول زمانه نیز دارد.

از وی نامه هایی نیز به دوستان، بستگان و دانشمندان عصر باقی مانده است.

وی تازی نمی دانست و از آن بیزار بود و به ساده نویسی دلبستگی داشت.

........................................................................................

........................................................................................

​ ​​ ​​ ​​ ​​ ​​ ​​ ​​ ​​

 .میرزا محمد شفیع شیرازی یا وصال شیرازی کیست؟.

​

​

​

الهی سینۀ ده آتش افروز

در آن سینه دلی و آندل همه سوز

هرآندل را که سوزی نیست دل نیست

دل افسرده غیر از آب و گل نیست

کرامت کن درون درد پرورد

دلی در وی درون درد و برون درد

بسوزی ده کلامم را روائی

کزان گرمی کند آتش گدائی

دلم را شعله گردان سینه پر دود

زبانم کن بگفتن آتش آلود

دلم را داغ عشقی بر جبین نه

زبانم را بیان آتشین ده

سخن کز سوز دل تابی ندارد

چکد گر آب ازو آبی ندارد

دل افسرده دارم سخت بینور

چراغی زو بغایت روشنی دور

بده گرمی دل افسرده ام را

فروزان کن چراغ مرده ام را

ندارد راه فکرم روشنایی

ز لطفت پرتوی خواهم گدایی

اگر لطف تو نبود پرتو انداز

کجا فکر و کجا گنجینۀ راز

ز گنج راز در هر کنج سینه

نهاده خازن تو صد دفینه

ولی لطف تو گر نبود بصد رنج

پشیزی کس نیاید زان همه گنج

چو در هر گنج صد گنجینه داری

نمی خواهم که نومیدم گذاری

براه این امید پیچ در پیچ

مرا لطف تو میباید دگر هیچ

وصال شيرازی - شاعر،اديب و خوشنويس برجسته قرن سيزدهم

​

......................................................................

دو کماندار

داد چشمان تو در كشتن من دست به هم

فتنه برخاست چو بنشست دو بد مست به هم

هر يك ابروى تو كافى است پى كشتن من

چه كنم با دو كماندار كه پيوست به هم

شيخ پيمانه‏ شكن توبه به ما تلقين كرد

آه از اين توبه و پيمانه كه بشكست به هم

عقلم از كار جهان رو به پريشانى داشت

زلف او باز شد و كار مرا بست به هم

مرغ دل زيرك و آزادى از اين دام محال

كه خم گيسوى او بافته چون شست به هم

دست بردم كه كشم تير غمش را از دل

تير ديگر زد و بر دوخت دل و دست به هم

هر دو ضد را به فسون جمع توان كرد وصال
 

غير آسودگى و عشق كه ننشست به هم

محمد شفیع ملقب به «میرزا کوچک» متخلص به وصال «فرزند محمد اسماعیل، در سال 1197 قمری در شیراز تولد یافت. وصال پس از فرا گرفتن مقدمات صرف و نحو و خط و حکمت و تفسیر ریاضی و موسیقی و فنون ادب در خطوط هفت گانه به ویژه خط نسخ و شاعری از مشاهیر و نامورانی است که با گذشت روزگار هرگز غبار فراموشی بر نام و آثار هنری وی نخواهد نشست.
نواب رییس انجمن سخن سرایی بسمل و نویسنده ی تذکره ی دلگشا که از معاصران وصال و یکی از هنرمندان و سخن شناسان است درباره ی وی چنین نوشته است: جوانی است حمیده خصال و شاعری است عدیم المثال.... به سر انگشت فکرت، نقاب از چهره شاهدان معانی گشاید...
در اکثر خطوط، سیما، خط نسخ، به غایت خوش نویس و اکثر با درویشان و گوشه گیران انیس. صحبت نیکان را طالب و از مصاحبت ارباب مناصب هارب است...
خطوط مشکین [وی] بر عارض بیاض نمونه تولج اللیل فی النهار است و خامه ی عنبرینش چون نافه ی آهوی ختن، مشکبار، سخنانش بلند و ابیاتش هنرمندان را دلپسند، در فنون شاعری ماهر و در ایجاد مضامین بدیع ساحر، خط نسخش، ناسخ خطوط عنبرین مویان و نقاط کلکش غیرت خال رخسار مه رویان.
سخنانش لطیف است و حسبش چون نسبش شریف، صاحب دیوان است و درقصیده سرایی پی سپر استادان بربسیاری از معاصر نیش رتبه برتری دارد و دربازار سخنوری با ایشان کمتر کسی را سودای همسری...»
.در ایام شباب به حسن صورت و حسن صوت ممتاز، در شیراز محفلش مجمع ارباب کمال و اصحاب حال  و در فنون نظم ماهر، خاصه در غزل سرایی.

حکیم قاآنی شیرازی که، ازاعضا برجسته انجمن ادبی وصال بوده و همواره با این خطاط برجسته و شاعر بزرگ فارس نشست و برخاست داشته است، در قصیده ای هنر و فرهنگ و شخصیت وصال را این چنین ستوده است:

خهی وصال سخندان که گشته نقد سخن
به سعی صیرفی طبع او تمام عیار
نه یک شعیر ز شعرش طمع نمود صله
نه یک پشیز به نثرش طلب نمود نثار
کلامش آب روان است و طبعش از حسرت
نشسته برلب آب روان چو بوتیمار
به هفت خط جهان رفته صیت هفت خطش
ولی ز هفت خطش نیست حظ یک دینار
وصال بیش از شش سال نداشت که پدرش درگذشت. پس از پدر، میرزا عبدالرحیم یعنی پدر مادرش تربیت وصال را بر عهده گرفت. میرزا عبدالرحیم نیز دوسال بعد بدرود زندگی گفت و سرپرستی وصال به دایی وی، میرزا عبدالله رسید. میرزا عبدالله نیز پیشه اش قرآن نویسی بود وخطی 
وصال هم به راهنمایی داییش خطاطی را آغاز کرد و کم کم در قرآن نویسی به میرزا عبدالله کمک می کرد. میرزا عبدالله از کوشش وصال و دقت وی در خوش نویسی چندان خرسند نبوده است زیرا که رعایت دقایق خط، باعث کندی در کار نوشتن قرآن و فروش کمتر و سود کمتر بوده است. تا این که روزی بر وصال خشم می گیرد و کاغذ و قلم را از او می ستاند و او را از نوشتن باز می دارد. وصال که نمی توانست از نوشتن خودداری کند و توانایی خرید کاغذ و قلم را هم نداشت با زغال برسنگ های گرد حوض خانه نویسندگی و تمرین خط می کرد. دایی که شیفتگی و هنر وصال را به خط و خطاطی این چنین دید، دلش بروی سوخت و کاغذ و قلم را به وی سپرد. همین عشق به هنرآموزی و پشتکار بود که تاریخ وصال را درشمار نویسندگان زبردست جای داد.

سخن حکیم نظامی درمخزن الاسرار بیانگر حال چنین انسان های بلند همتی است که می فرماید:
هنر آموز کز هنرمندی
در گشایی کنی و دُرّ بندی
هر که ز آموختن ندارد ننگ
در برآرد ز لب و لعل سنگ
ای بسا تیز طبع کاهل کوش
که شد از کاهلی سفال فروش
وی بسا کاهلی که از تعلیم
گشت قاضی القضات هفت اقلیم
البته میرزای وصال افزون بر تلاش و کوشش و پیگیری از نبوغی کم نظیر برخوردار بوده است. چنان که آثارش گواهی صادق بر ادعای ماست و دیوان بیگی در حدیقه الشعراء می نویسد:«وقتی که فتحعل شاه به شیراز آمد و اوصاف او را شنید و از نزدیک دید. زیرا که، وصال قرآنی را که با هفت نوع خط نوشته و در تذهیب و تجلید آن هنرمندی بسیار به کار برده بود به شاه تقدیم کرد، فتحعلی شاه گفتند:
«انصاف آن است که میرزای وصال در هنر اسراف کرده است»
وصال دست ارادت به مرحوم میرزا ابوالقاسم سکوت داد و از مریدان طراز اول او به شمار می رفت. حضرت وصال افزون بر ارزش های والای عرفان تمام خطوط را خوش می نوشت و در خط نسخ استاد مسلم زمان بود.

وصال در آغاز«مهجور» تخلص می کرد و چون زمان مهجوری به سر آمد به اشاره پیشوای کامل خود مرحوم سکوت آن را به «وصال» تبدیل کرد.
به گفته دیوان بیگی وی در روزگار خود پیشوای شاعران و از مشاهیر گویندگان زبان فارسی به شمار می رفت و شاعران و خوش نویسانی بزرگ تربیت می فرمود که از آن جمله قاآنی و حجاب بودند.

«وصال خطوط را نیکو می نویسد، خصوصاً خط نسخ را و از جمله اهل حال در زاویه قناعت به دست رنج کتابت خود معیشت می گذراند»



وی با این که شاعری است مداح، اما هزینه ی زندگی خود و فرزندان و وابستگانش را با کتابت قرآن مجید و دیگر کتاب های عرفاء و شعراء تأمین می کرد و با تمرین و پشتکار این رادمرد بلند همت و فرزندان و شاگردان وی خط نسخ و سایر خطوط پایه و مرتبه ای والا یافتند به گونه ای که در زمان ایشان، مکتب شیراز با خط شیرازی، نه تنها در ایران بلکه در سایر کشورهای مسلمان به ویژه شبه قاره هندوستان کاملاً شناخته شده بود و خود بدین شیوه شایسته همواره فخر و مباهات می کرده است چنان که در ابیات زیر گفته است:

از این که پیش کسی چون کمان دو تا نشوم
دو تا شدم چو کمان و به حلق کردم بند
همیشه قامت من قوس بود و کلکم تیر
که بود رزق مرا این کمان و تیر بسند
فاف من همه از سند و هند داد خدای
به این بهانه که خطم بدیع بود وپسند
مهین «کراسه تازی» به خط شیرازی
همی نوشتم و آمیختم گلاب به قند
ز هند دخل نمودم به فارس کردم خرج
چنو که رزق به مصرش حواله ی خود به خجند
به روز و شب هنر آموختن به خرد و درشت

ولی قناعت آموز با زن و فرزند

:«وصال را می توان سرآمد خوش نویسان سده سیزده [قمری] دانست و البته به واسطه پشتکار در نویسندگی و علاقه ی وافری که از کوچکی بدین کار داشته، بدین مقام رسیده است. وی انواع خطوط را به خوبی می نوشته است و میل او به نویسندگی باعث شده است که قطعات بسیاری از او به یادگار بماند. چنان که اکنون کمتر کسی است که خط شناس و جمع کننده ی خطوط خوب باشد و قطعاتی از وصال نداشته باشد». 
«امروز در هفت اقلیم کسی چون هفت خط او به یک قلم نتواند نوشت» و خود در وصف خطش می گوید:

قلم چو طوبی وارواق خطم اوراقش
به خانه ای نه که از برگ سایه ای نفکند
کس ار بگوید بر من نتافت خور بپذیر
چو گفت خط وصالم نه این از او مپسند
نه پارس بلکه از آن جا که آفتاب دمید
فزون ز خط شعاعی نبشت و بپراکند

وصال، انجمن ادبی وصال، شاگردان، فرزندان و نوادگانش خط شیرازی را به پایگاهی بلند رسانیدند و این مکتب در هند، افغانستان، مصر و ترکیه و عربستان نیز شاگردانی یافت که تا امروز در تکامل و تکوین و تدوین آن بسیار کوشا هستند.
وصال در قصیده ای با کلک زیبا نگار خویش این گونه به سخن نشسته است:
 

ای کلک من ای کشته دانش ز تو سیراب
حکمت ز تو با فضل و فضیلت ز تو با آب
صُحف از تو چنان چون دمن از ابر بهاری
وحی از تو چنان چون چمن از مهر جهان تاب
افشانده به صحرای ختن نافه ی تبت
پوشیده به خوبان حبش دیبه سقلاب
هم فضل چو مه پاره و نقش تو مشاطه
هم وحی چو استاره و سطر تو سطرلاب
جولاه سخن باقی و صراف سخن سنج
صورتگر معنایی و مشاطه ی آداب
برخطه ی خط ای ز تو خطی صفتم حکم
بر کشور فضل ای ز تو مصری گهرم آب
...گویند که ماند ز تو شعر و خط دلکش
سودی چه بود خوش تر ازاین خون خور و دریاب
ناگفته نماند که وصال هم چنان که در خط به ویژه خط نسخ و نستعلیق در روزگار خود ممتاز بود در میدان شعر و مکارم اخلاق و فضایل و عرفان نیز پیشتاز بود و یکی از بزرگ ترین شاعران دوره ی فتحعلی شاه و محمدشاه به شمار می رفت. وصال در انواع شعر استادی در سر حد کمال بود و با این که از شاعران مکتب خراسانی و عراقی پیروی می کرد، صفات اصلی بهترین نمونه های سبک کلاسیک را حفظ کرده است. او مثنوی بزم و وصال را در بحر تقارب ساخت و داستان شیرین و فرهاد وحشی بافقی را، که ناتمام بود به اندازه ای خوب و استادانه به پایان رساند که هر منتقد دقیق و تیز بین و سبک شناسی در تشخیص و بیان تفاوت آغاز وانجام داستان دچار اشکال می شود. هم چنین استقبال های نغز و زیبا و دل انگیز وی از غزلیات سعدی از ارج و ارزش ادبی والایی برخوردار است.
وصال شاعری است مداح و قصیده سرا و دارای همه ی صفات یک شاعر درباری. دیوانش به قول خود او «انباشته از مدح بزرگان است» با این همه در سراسر دیوانش از بیهودگی مدح و مداحی شکوه سر داده و زمانی که گروهی از دوستانش از او می خواهند که دیوانش را با خط خودش بنویسد در پاسخ آن ها می گوید:
ز من خواهند یاران دفتر اشعار من هر یک
که با خط خوشش با این تن فرسوده بنویسم
توانستم اگر آن مدحت نابوده را گفتن
و لیکن چون توان بر کاغذ نابوده بنویسم
بسی بیهوده گفتم تا که شد بیهوده دیوانی
کنون باید که این بیهوده را بیهوده بنویسم

 وصال به فرزندانش این گونه اندرز می داده است:
«شعر نیکو صنعتی است و شاعری زشت حرفتی، چه آن بحری از دانش و فنی از حکمت است و این نوعی از سوال و کدیت، الا آن که شاعران به نظم سوال کنند و گدایان به نثر در یوزه نمایند»

شعر زیر هم در نادرستی شغل مداحی از وصال است:
از هر چه هست صنعت شعر است برگزیده
بدتر ز شغل شاعر هم هیچ کس ندیده
وصال را می توان، خطاطی خوش سرشت، عارفی وارسته، آموزگاری مهربان، هنرمندی فروتن و شاعری منبع الطبع و خجسته خصال و زود رنج گفت. درسال های پایانی زندگی در اثر نوشتن زیاد چشمش آب آورد و نابینا شد، یک سال در نابینایی گذراند تا چشم پزشکی به شیراز آمد و چشمش را میل زد و دوباره بینایی خود را به دست آورد. با این که پزشک به او گفته بود که از خطاطی و نوشتن زیاد پرهیز کند، وصال این پرهیز را بر خود روا نمی دانست و دوباره به نوشتن روی آورد. چندی نگذشت که بینایی خود را کاملاً از دست داد و پس از سالی که در فراق کاغذ و دولت و قلم نی و دفتر، نالان و رنجور بود درسال 1262 قمری، شمع وجودش خاموش شد و در حرم حضرت احمدبن موسی نزدیک قبر پیشوایش میرزای سکوت به خاک سپرده شد.
تاریخ درگذشتش را فرزندش داوری با افزودن یک الف «مات الوصال و مات العلم و الادب» یافته و فرزند دیگرش حکیم  قطعه ای چنین گفته است:
«با دوست به وصل جاودانیست وصال» برابر 1262 قمری

پس از وصال فرزندانش، انجمن وصال را زنده نگه داشتند و در تربیت خطاطان برجسته و شاعران هنرمند خدمات فرهنگی حوزه ی ادبی پدر را تداوم

بخشیدند. افزون بر آثار خطی که پیش از این گفته شد آثار علمی، ادبی، حکمی و عرفانی وصال به شرح زیر است:
1. دیوان اشعار افزون بر سی هزار بیت چاپ شده در دو جلد به همت دکتر محمود طاووسی.
2. اتمام خسرو و شیرین وحشی بافقی.
3. مثنوی بزم وصال شامل هفت هزاربیت در بحر تقارب.
4. صبح وصال به شیوه ی گلستان سعدی.
5. شرح مقالات زمخشری.
6. رساله ای در حکمت و کلام.
7. رساله ای در علم موسیقی برگزیده از فارابی.
8. رساله ای در عروض و قوافی
9. سفینه وصال «شامل اشعار متفرقه».
10. تفسیر احادیث قدسی.

فرزندان وصال را که هریک به مصداق «شاخ گل هر جا که می روید گل است» بودند به ترتیب سن در زیر می آوریم:
1. میرزا احمد وقار متولد 1232 قمری که خط نسخ را به شیوه ی استاد بزرگ میرزا احمد نی ریزی می نوشت و در خطوط ثلث و رقاع و شکسته مهارتی به سزا داشت.
2. میرزا محمود حکیم متولد 1234 قمری، خط نستعلیق را خصوصاً با قلم خفی خوش می نوشت.
3. میرزا محمد داوری متولد 1238 قمری، هفت خط را خوش می نوشت و خط نستعلیق و شکسته را زیبا و خوش تر می نگاشت.
4. میرزا ابوالقاسم فرهنگ متولد 1242 قمری، در نوشتن هفت خط به مقام استادی رسیده بود و از خوش نویسان نامدار زمان خود بود. خط ثلث را چون یاقوت مستعصمی می نگاشت. وی چندین جلد کلام الله مجید را به شیوه ی پدر با چهار خط نوشته است.
5. میرزا اسماعیل توحید متولد 1246 قمری، هفت خط به ویژه خط نسخ را بسیار خوش می نوشت. از وی قرآن هایی با چهار خط و دو مثنوی به خط نسخ به یادگار مانده است. یکی از هنرنمایی های توحید، این بوده است که یک دانه برنج گرد را هموار نموده و بر روی آن سوره ی توحید را با امضاء توحید می نگاشته، بزرگان شیراز و تهران از آن دانه ها به دست آورده نگین انگشتری و زینت بازوبند خویش می نمودند.
6. میرزا عبدالوهاب یزدانی متولد 1252 قمری، خط نسخ و نستعلیق شکسته را چون میرعماد و درویش می نوشت.

​

ماجرای بینا شدن وصال

چشم‌های وصال براثر زیاد نوشتن آب می‌آورد. طبیب بعد از معاینه چشمش او را به شرطی درمان می‌کند که دیگر شعر ننویسد و خطاطی را کنار بگذارد. مدتی بعد از بهبودی وصال دوباره سراغ شعر و خطاطی می‌رود. سرانجام به‌طور کل بینایی خود را از دست می‌دهد.

یک‌شب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم )را در خواب می‌بیند ، پیامبر به او می‌گوید: چرا برای مصیبت‌های حسین (و حسن) شعر نمی‌گویی و مرثیه نمی‌خوانی تا خدای متعال تو را شفا دهد. در همان لحظه خانم فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیه) می‌آید و می‌گوید: وصال! اگر شعر مصیبت گفتی اوّل از حسنم شروع کن؛ زیرا او خیلی مظلوم است.

از صبح آن روز وصال شروع به سرودن این شعر کرد

از تاب رفت و طشت طلب کرد و ناله کرد

آن طشت را  ز خون‌جگر باغ لاله کرد

هنوز بیت بعد شعر را نگفته بود که فهمید چشم او بینا شده است. و ادامه شعرش را این‌چنین گفت:

خونی که خورد در همه عمر، از گلو بریخت

دل را تهی زخون دل چندساله کرد

نبود عجب که خون‌جگر گر شدش به جام

عمرش روزگار همین در پیاله کرد

نتوان نوشت قصه درد و مصیبتش

ورمی توان ز غصه هزاران رساله کرد

زینب درید معجر و آه از جگر کشید

کلثوم زد به سینه و از درد ناله کرد

هر خواهری که بود روان کرد سیل خون

هر دختری که بود پریشان کُلاله کرد

یا رب به اهل‌بیت ندانم چه سان گذشت

آن روز شد عیان که رسول از جهان گذشت

زينب چو ديد پيكري اندر ميان خون
چون آسمان و زخم تن از انجمش فزون

بي حد جراحتي نتوان گفتنش كه چند
پامال پيكري نتوان ديدنش كه چون

خنجر در او نشسته چو شهپر كه در هما
پيكان در او دميده چو مژگان كه از جفون

گفت اين به خون طپيده نباشد حسين من
اين نيست آن كه در بر من بود تا كنون

يك دم فزون نرفت كه رفت از كنار من
اين زخمها به پيكر او چون رسيد چون؟

گر اين حسين قامت او از چه بر زمين
ور اين حسين رايت او از چه سرنگون؟

گر اين حسين من، سر او از چه بر سنان
ور اين حسين من، تن او از چه غرق خون

يا خواب بوده ام من و گمگشته است راه
يا خواب بوده آنكه مرا بوده رهنمون

ميگفت و ميگريست كه جانسوز ناله اي
آمد ز حلق پادشه تشنگان برون

كاي عندليبِ گلشن جان آمدي بيا
ره گم نگشته خوش به نشان آمدي بيا

آمد به گوش دختر زهرا چو اين خطاب
از ناقه خويش را به زمين زد به اضطراب

چون خاك جسم برادر به بر كشيد
بر سينه اش نهاد رخ خود چو آفتاب

گفت اي گلو بريده سر انورت كجاست
وز چيست گشته پيكر پاكت به خون خضاب؟

اي مير كاروان، گهِ آرام نيست،خيز
ما را ببر به منزل مقصود و خوش بخواب

من يك تن ضعيفم و يك كاروان اسير
وين خلق بي حميّت و دهر پر انقلاب

از آفتاب پوشمشان يا ز چشم خلق
اندوه دل نشانمشان، يا كه التهاب؟

دستم ز چاره كوته و راه دراز پيش
نه عمر من تمام شود نه جهان خراب

لختي كه با برادر خود شرح راز كرد
رو در نجف نمود و درِ شكوه باز كرد

كاي گوهري كه چون تو نپرورده نه صدف
پروردگانت زار و تو آسوده در نجف

داري خبر كه نور دو چشم تو شد شهيد
افتاده شاهباز تو از شرفه ي شرف

تو ساقي بهشتي و كوثر بدست توست
وين كودكان زار ِ تو از تشنگي تلف

اين اهل بيت توست بدين گونه دستگير
اي دستگير خلق نگاهي به اينطرف

اين نور چشم توست كه ناوك زنان شام
دورش كمان گشاده، چو مژگان كشيده صف

چندين هزار تن قدر انداز و از قضا
با آن همه خطا همه را تير بر هدف

هر جا روان ز سرو قدي جويي از گلو
هرسو جدا ز تاجوري دستي از كِتَف

تا كي جوار نوح، لب نوحه برگشاي
يعقوب سان بنال كه رفت يوسفت ز كف

چون نوح بر گروه و چو يعقوب بر پسر
نفرين لا تذركن و افغان وا اسف

چندي چو شكوه هاي دلش بر زبان گذشت
زان تن ز بيم طعنه ي شمر و سنان گذشت

آن جسم پاره پاره چو در خون طپان فتاد
لشگر به خيمه گاه وي از هر كران فتاد

از سوز آه و ناله ي اطفال خشك لب
آتش به خيمه گاه امام زمان فتاد

هر پردگي كه حور بهشتش به بردگي
در دست ديو سيرتي از كوفيان فتاد

هر گوهري كه ملك دو كونش بها نبود
در آستين بد گهري رايگان فتاد

شد خاكِ راه ،معجر و بر روي اين نشست
شد تاب زلف چون غل و در پاي آن فتاد

ياري نه تا كه بدرقه ي بيكسان كند
بر خواست گرد و از پي آن كاروان فتاد

شد سوي قتلگاه و عنان گيرشان قضا
سوزي بود كه در دل هر يك به جان فتاد

گلهاي نو شكفته چو ديدند پايمال
هر يك چو عندليب در آه و فغان فتاد

دختر به جستجوي پدر، زن به فكر شوي
مادر به جسم كشته ي پور جوان فتاد

زينب چو ديد جسم برادر به ناله گفت
يا رب كسي به روز چنين ميتوان فتاد؟

خويش از شتر فكند، بر آن جسم چاك چاك
مانند عندليب كه در بوستان فتاد

رو كرد سوي يثرب و ميگفت با رسول
كاي جدّ پاك اينهمه قربانيت قبول

كاي آفتاب برج حيا حال ما ببين
ما را در آفتاب اسير جفا ببين

آن موي كه شستي و جبريل آب ريخت
از خاك راه و خون گلويش حنا ببين

آن را كه پاي مهد نخفتي شب دراز
مهدش ز خاك پر شرر كربلا ببين

هر روز در دياري و هر شب به منزلي
بر دختران خويش چه گويم چها ببين

آنرا موكّلي ز غضب در عقب نگر
وين را ستمگري ز جفا بر قفا ببين

نعلينشان نمانده به پا، مقنعه به سر
پوشيدگان برهنه ز سر تا به پا ببين

وآن ناتوان كز آل عبا يادگار ماند
ني بر سرش عمامه نه بر تن ردا ببين

گوش دريده، دست بريده درون خاك
هر سو جدا نظر كن و هر سو جدا ببين

اي مادر از ستيزه ي ايام داد داد
زان جام غم كه با من ناكام داد داد

^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^

​

^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^

بازی زلف تو امشب به سر شانه ز چیست؟

خانه بر هم زدن این دل دیوانه ز چیست؟

گر نه آشفتگی این دل مسکین طلبی

الفت زلف پریشان تو با شانه ز چیست؟

هرکسی از لب لعلت سخنی میگوید

چون ندیده ست کسی اینهمه افسانه ز چیست؟

حالت سوخته را سوخته دل داند و بس

شمع دانست که جان دادن پروانه ز چیست

دوش در میکده حسرت زده میگردیدم

پیر پرسید که این گریه ی مستانه ز چیست؟

گفتم: از هست در این خانه کسی روی نمای

ور کسی نیست بنا کردن این خانه ز چیست؟

گفت: جامی ز می ناب به “توحید” بده

تا بداند که نهان ماندن جانانه ز چیست

********************************************

وصال  شش پسر داشت: وقار، حکیم، داوری، فرهنگ، توحید، یزدانی. که جملگی شاعر و خوشنویس بودند و از مشاهیر سده سیزده هجری

به‌شمار می‌آیند.

​

آرامگاه وصال

**********************************************************

حکایت،

گویند روزی ناصر الدین شاه تمام ادیبان را جمع کرد و پرسید حافظ در غزلی گفته است

بلبلی برگ گلی خوش رنگ در منقار داشت
و اندر آن برگ و نوا خوش ناله‌های زار داشت

اگر این بلبل خوش بوده است، پس چرا ناله‌های زار داشته ؟؟!اما از پاسخ هیچ یک از ادیبان راضی نشد. بنابراین نامه‌ای برای شاعر بزرگ معاصر خود، «وصال شیرازی» نوشت و معنای دقیق این غزل حافظ را جویا شد.

نامه زمانی به دست وصال رسید که او عزادار فرزندش بود. وصال، نامه ناصرالدین شاه را در نیمه شب مطالعه میکند و برای کشف معنای حقیقی این ابیات، رجوعی به اعداد ابجدی حروف الفبا که روح حروف و کلمات است میکند و در میابد که:عدد ابجدی بلبلی برگ گلی، با ابجد حروفِ حضرات علی، حسن، حسین علیهم السلام مطابقت دارد؛لذا پاسخ پادشاه را به زبان شعر به این صورت بیان میکند که:

​

خسروا در حالتی کین بنده را غم یار داشت
یادم آمد کز سئوالی آن جناب اظهار داشت

در خطوط شعر حافظ گرچه پرسیدی زمن
بلبلی برگِ گلی خوشرنک در منقار داشت

فـکـر بــسـیـاری نـمـودم، لـیـک مـعلـومـم نـشـد
چونکه شعرش در بُطون اسرار بس بسیار داشت

نیمه شب غواص گشتم در حروف ابجدی
تا ببینم این گُهر ، آیا چه دُرّ ، در بار داشت

بلبلی برگِ گلی شد ۳۵۶
با علی و با حسین و با حسن معیار داشت

برگ گل سبز است و دارد آن نشانی از حسن
چونکه در وقت شهادت سبزی رخسار داشت

رنگ گل سرخ است این باشد نشانش از حسین
چـونـکه در وقـت شهـادت چهـره ای گلنار داشت

بلبلی باشد علی کز حسرت زین برگ و گل
دائما آه و فغان و ناله‌ی بسیار داشت

*************************************

شیخ بهائی در آیینه کمال

.............

🌼

همه شب نماز خواندن،همه روز روزه رفتن

همه ساله از پی حج سفر حجاز کردن

زمدینه تا بـه کعبه سر و پا برهنه رفتن

دو لب از برای لبیک بـه گفتــه باز کردن

  شب جمعه ها نخفتن ، به خدای راز گفتن

ز وجود بی نیازش  طلب  نیاز کردن

  به  مساجد و معابد همه اعتکاف کردن

ز ملاهـی و مناهی همـه احتراز کردن

  به حضور قلب  ذکر خفی و جلی گرفتن

طلب گشایـش کار ز کارسـاز کردن

  پی طاعت الهی به زمین جبین نهادن

گه و گه به آسمان ها سر خود فراز کردن

 به مبانی طریقت به خلوص راه رفتـن

ز مبادی حقیقت گذر از مجاز کردن

 به خدا قسم که هـرگز ثمرش چنین نباشد

که دل شکسته ای را به سرور شاد کردن

شیخ بهایی کیست؟

زندگینامه و خدمات

مجموعه : زندگینامه بزرگان

شیخ بهایی یکی از بزرگان تاریخ و دانشمندان بزرگ در ایران بود که هزاران سال بعد هم اسم وی از یاد ها نمی‌رود

شیخ بهاء الدین ، محمدبن حسین عاملی مشهور به شیخ بهایی دانشمند بنام دوره صفویه هست.

اصل وی از جبل عامل شام بود. بهاء الدین محمد ده ساله بود که پدرش عزالدین حسین عاملی از بزرگان علمای

شام بسوی ایران رهسپار گردید و چون به قزوین رسیدند و آن شهر را مرکز دانشمندان شیعه یافتند، در آن سکنی

گزیدند و بهاءالدین به شاگردی پدر و دیگر دانشمندان آن عصر مشغول گردید.

مرگ این عارف بزرگ و دانشمند را به سال ۱۰۳۰ و یا ۱۰۳۱ هجری در پایان هشتاد و هفتمین سال حیاتش ذکر کرده

اند.وی در شهر اصفهان روی در نقاب خاک کشید و مریدان پیکر وی را با شکوهی که شایسته شان او بود ، به

مشهد بردند و در جوار حرم هشتمین امام شیعیان به خاک سپردند.

شیخ بهایی مردی بود که از تظاهر و فخر فروشی نفرت داشت و این خود انگیزه اي برای اشتهار خالص شیخ

بود.شیخ بهایی به تایید و تصدیق بیشتر محققین و مستشرقین ، نادر روزگار و یکی از مردان یگانه دانش و ادب

ایران بود که پرورش یافته فرهنگ آن عصر این مرز و بوم و از برترین نمایندگان معارف ایران در قرن دهم و یازدهم

هجری قمری بوده هست.

شیخ بهایی شاگردانی تربیت نموده که به نوبه خود از بزرگ ترین مفاخر علم و ادب ایران بوده اند، مثل فیلسوف و

حکیم الهی ملاصدرای شیرازی و ملاحسن حنیفی کاشانی وعده يي دیگر که در فلسفه و حکمت الهی و فقه و

اصول و ریاضی و نجوم سرآمد بوده و ستارگان درخشانی در آسمان علم و ادب ایران گردیدند که نه تنها ایران ،بلکه

عالم اسلام به وجود آنان افتخار میکند.

از کتب و آثار بزرگ علمی و ادبی شیخ بهایی اضافه بر غزلیات و رباعیات دارای دو مثنوی بوده که یکی به نام مثنوی

“نان و حلوا” و دیگری “شیر و شکر” می باشد و آثار علمی او عبارتند از :

“جامع عباسی، کشکول، بحرالحساب و مفتاح الفلاح والاربعین و شرع القلاف، اسرارالبلاغه والوجیزه”. سایر تالیفات

شیخ بهایی که بالغ بر هشتاد و هشت کتاب و رساله میشود همواره کتب مورد نیاز طالبان علم و ادب بوده هست.

​

تا کی به تمنای وصال تو یگانه

اشکم شود از هر مژه چون سیل روانه

خواهد که سرآید غم هجران تو یا نه

اي تیره غمت را دل عشاق نشانه

جمعی به تو مشغول و تو غایب زمیانه

رفتم به در صومعه عابد و زاهد

دیدم همۀ را پیش رخت راکع و ساجد

در میکده رهبانم و در صومعه عابد

گه معتکف دیرم و گه ساکن مسجد

یعنی که تو را می طلبم منزل به منزل

روزی که برفتند حریفان پی هر کار

زاهد سوی مسجد شد و من جانب خمار

من یار طلب کردم و او جلوه گه یار

حاجی به ره کعبه و من طالب دیدار

او منزل همی جوید و من صاحب منزل

هر در که زنم صاحب آن منزل تویی تو

هر جا که روم پرتو کاشانه تویی تو

در میکده و دیر که جانانه تویی تو

مقصود من از کعبه و بتخانه تویی تو

مقصود تویی …کعبه و بتخانه بهانه

بلبل به چمن زان گل رخسار نشان دید

پروانه در آتش شد و اسرار عیان دید

عارف صفت روی تو در پیر و جوان دید

یعنی همۀ جا تصویر رخ یار توان دید

دیوانه منم ..من که روم منزل به منزل

عاقل به قوانین خرد راه تو پوید

دیوانه برون از همۀ آئین تو جوید

تا غنچهء بشکفتهء این باغ که بوید

هر کس به بهانی صفت حمد تو گوید

بلبل به غزل خوانی و قمری به ترانه

بیچاره بهایی که دلش زار غم توست

هر چند که عاصی هست ز خیل خدم توست

امید وی از عاطفت دم به دم توست

تقصیر “خیالی” به امید کرم توست

یعنی که گنه را به از این نیست بهانه

شبی ز تیرگی دل سیاه گشت چنان

که صبح وصل نماید در آن، شب هجران

شبی، چنانکه اگر سر بر آورد خورشید

سیاه روی نماید چو خال ماهرخان

ز آه تیره‌دلان، آنچنان شده تاریک

که خواب هم نبرد ره به چشم چار ارکان

زمانه همچو دل من، سیاه روز شده

گهی که سر کنم از غم، حکایت دوران

ز جوریار اگر شکوه سرکنم، زیبد

که دوش با فلک مست، بسته‌ام پیمان

منم چه خار گرفتار وادی محنت

منم چه کشتی غم، غرقه در ته عمان

منم که تیغ ستم دیده‌ام به ناکامی

منم که تیر بلا خورده‌ام، ز دست زمان

منم که خاطر من، خوش دلی ندیده زدور

منم که طبع من از خرمی بود ترسان

منم که صبح من از شام هجر تیره‌تر است

اگر چه پرتو شمع است بر دلم تابان

“شیخ بهایی”

بهاء الدین محمد بن عزالدین حسین بن عبدالصمد بن شمس الدین محمد بن حسن بن محمد بن صالح حارثی همدانی عاملی جبعی جباعی مشهور به شیخ بهائی در سال ۹۵۳ ه.ق ۱۵۴۶ میلادی در بعلبک متولد شد.

او در جبل عامل در ناحیه شام و سوریه در روستایی به نام “جبع” یا “جباع” می زیسته و از نژاد “حارث بن عبدالله اعور همدانی” متوفی به سال ۶۵ هجری از معاریف اسلام بوده هست.

ناحیه “جبل عامل” همواره یکی از مراکز شیعه در مغرب آسیا بوده هست و پیشوایان و دانشمندان شیعه که از این ناحیه برخاسته اند، بسیارند.

در هر بار، حتی امروزه فرق شیعه در جبل عامل به وفور می زیسته اند و در بنیاد نهادن مذهب شیعه در ایران و استوار کردن بنیان آن مخصوصاً از قرن هفتم هجری به بعد یاری بسیار کرده و در این مدت پیشوایان بزرگ از میان ایشان برخاسته اند و خاندان بهائی نیز از همان خانواده هاي مشهور شیعه در جبل عامل بوده هست.

بهاءالدین در کودکی به همراه پدرش به ایران آمد و پس از اتمام تحصیلات، شیخ الاسلام اصفهان شد. چون در سال ۹۹۱ هجری قمری به قصد حج راه افتاد، به تعداد زیادی از سرزمینهای اسلامی از جمله عراق، شام و مصر رفت و پس از ۴ سال در حالیکه حالت درویشی یافته بود، به ایران بازگشت.

وی در علوم فلسفه، منطق، هیئت و ریاضیات تبحر داشت، آلبوم تألیفاتی که از او بر جای مانده در حدود ۸۸ کتاب و رساله هست. وی در سال ۱۰۳۱ ه.ق در اصفهان درگذشت و بنابر وصیت خودش جنازه وی را به مشهد بردند و در جوار مرقد مطهر حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام جنب موزه آستان قدس دفن کردند.

شخصیت ادبی شیخ بهایی

ـ بهائی آثار برجسته اي به نثر و نظم پدید آورده هست. وی با زبان ترکی نیز آشنایی داشته هست. عرفات العاشقین �تألیف ۱۰۲۲ـ ۱۰۲۴�، اولین تذکره اي هست که در زمان حیات بهائی از او نام برده هست.

برترین منبع برای گردآوری اشعار بهائی، کشکول هست تا جائی که به عقیده بعضی محققان، انتساب اشعاری که در کشکول نیامده هست به بهائی اثبات نیست.

از اشعار و آثار فارسی بهائی دو تألیف مشهور تدوین شده هست؛ یکی به کوشش سعید نفیسی با مقدّمه اي ممتّع در شرح احوال بهائی، دیگری توسط غلامحسین جواهری وجدی که مثنوی منحول کرده هست. با این همۀ هر دو تألیف حاوی تمام اشعار و آثار فارسی شیخ نیست.

اشعار فارسی بهائی عمدتاً شامل مثنویات، غزلیات و رباعیات هست. وی در غزل به شیوه فخرالدین عراقی و حافظ، در رباعی با نظر به ابو سعید ابوالخیر و خواجه عبدالله انصاری و در مثنوی به شیوه مولوی شعر سروده هست.

​

ویژگی مشترک اشعار بهائی میل شدید به زهد و تصوّف و عرفان هست. ازمثنوّیات مشهور شیخ میتوان از این‌ها نام برد: نان و حلوا یا سوانح سفر الحجاز، این مثنوی ملمّع چنانکه از نام آن پیداست در سفر حج و بر وزن مثنوی مولوی سروده شده هست و بهائی در آن ابیاتی از مثنوی را نیز تضمین کرده هست.

او این مثنوی را به طور پراکنده در کشکول نقل کرده و گردآورندگان دیوان فارسی وی ظاهراً به دلیل عدم مراجعه دقیق به کشکول متن ناقصی از این مثنوی را ارائه کرده اند.

​

خدمات شیخ بهائی

در رسم مردم ایران، شیخ بهائی به مهارت در ریاضی و معماری و مهندسی مشهور بوده و هنوز هم به همین صفت مشهور هست، چنانکه معماری مسجد امام اصفهان و مهندسی حصار نجف را به او نسبت می‌دهند.

و نیز شاخصی برای تعیین اوقات شبانه روز از روی سایه آفتاب یا به اصطلاح فنی، ساعت آفتاب یا صفحه آفتابی و یا ساعت ظلی در مغرب مسجد امام در اصفهان هست که می‌گویند وی ساخته هست.

در احاطه وی در مهندسی مساحی تردید نیست و برترین مشابه که هنوز در بین هست، اولیه تقسیم آب زاینده رود به محلات اصفهان و قرای مجاور رودخانه هست که مشهور هست

هیئتی در آن زمان از جانب شاه عباس به ریاست شیخ بهائی مأمور شده و ترتیب بسیار دقیق و درستی با منتهای عدالت و دقت علمی در باب حق آب هر ده و آبادی و محله و بردن آب و ساختن مادیها داده اند که هنوز به همان ترتیب معمول هست و اصل طومار آن در اصفهان هست.

دیگر از کارهای علمی که به بهائی نسبت می‌دهند طرح ریزی کاریز نجف آباد اصفهان هست که به نام قنات زرین کمر، یکی از بزرگ ترین کاریزهای ایران هست و از مظهر قنات تا انتهای آبخور آن ۹ فرسنگ هست و به ۱۱ جوی بسیار بزرگ تقسیم می‌شود و طرح ریزی این کاریز را نیز از مرحوم بهائی میدانند.

دیگر از کارهای شیخ بهائی، تعیین سمت قبله مسجد امام به مقیاس چهل درجه انحراف غربی از نقطه جنوب و خاتمه دادن به یک سلسله اختلاف نظر بود که مفتیان ابتدای عهد صفوی راجع به تشخیص قبله عراقین در مدت یک قرن و نیم اختلاف داشته اند.

یکی دیگر از کارهای شگفت که به بهائی نسبت میدهند، ساختمان گلخن گرمابه اي که هنوز در اصفهان مانده و به حمام شیخ بهائی یا حمام شیخ مشهور هست و آن حمام در بین مسجد جامع و هارونیه در بازار کهنه نزدیک بقعه مشهور به درب امام واقع هست

و مردم اصفهان از دیر باز همواره عقیده داشته اند که گلخن آن گرمابه را بهائی چنان ساخته که با شمعی گرم می شد و در زیر پاتیل گلخن فضای تهی تعبیه کرده و شمعی افروخته در بین آن گذاشته و آن فضا را بسته بود و شمع تا مدتهای مدیدهمچنان می سوخت و آب حمام بدان وسیله گرم می شد

و خود گفته بود که اگر روزی آن فضا را بشکافند، شمع خاموش خواهد شد و گلخن از کار میوفتد و چون پس از مدتی به تعمیر گرمابه پرداختند و آن محوطه را شکافتند، فوراً شمع خاموش شد و دیگر از آن پس نتوانستند بسازند.

همینطور طراحی منارجنبان اصفهان که همین حالا نیز پا برجاست به او نسبت داده می‌شود.

​

استادان شیخ بهائی

همان طور که مؤلف عالم آرا آورده هست، استادان او بجز پدرش از این قرار بوده اند:

“تفسیر و حدیث و عربیت و امثال آن را از پدر و حکمت و کلام و بعضی علوم منقول را از مولانا عبدالله مدرس یزدی مؤلف مشهور

حاشیه بر تهذیب منطق مشهور به حاشیه ملا عبدالله آموخت.

ریاضی را از ملا علی مذهب ملا افضل قاضی مدرس سرکار فیض کاشانی فرا گرفت و طب را از حکیم عماد الدین محمود آموخت و

در اندک زمانی در منقول و معقول پیش رفت و به تصنیف کتاب پرداخت.”

“مؤلف روضات الجنات استادان وی را پدرش و محمد بن محمد بن محمد ابی الطیف مقدسی می شمارد و گوید که صحیح بخاری

را نزد او خوانده هست.”

اضافه بر استادان فوق در ریاضی؛ “بهائی نزد ملا محمد باقر بن زین العابدین یزدی مؤلف کتاب مطالع الانوار در هیئت و عیون

الحساب که از ریاضی دانان عصر خود بوده نیز درس خوانده هست.”

....طراوت مهتاب

.اشعاری از...........شعرای...............دیروز.....و .....امروز.....

...... ایران زمین.......

......................

...................................................................................

مولوی

مطرب مهتاب رو آنچ شنیدی بگو

ما همگان محرمیم آنچ بدیدی بگو

ای شه و سلطان ما ای طربستان ما

در حرم جان ما بر چه رسیدی بگو

نرگس خمار او ای که خدا یار او

دوش ز گلزار او هر چه بچیدی بگو

ای شده از دست من چون دل سرمست من

ای همه را دیده تو آنچ گزیدی بگو

عید بیاید رود عید تو ماند ابد

کز فلک بی‌مدد چون برهیدی بگو

در شکرستان جان غرقه شدم ای شکر

زین شکرستان اگر هیچ چشیدی بگو

می‌کشدم می به چپ می‌کشدم دل به راست

رو که کشاکش خوش است تو چه کشیدی بگو

می به قدح ریختی فتنه برانگیختی

کوی خرابات را تو چه کلیدی بگو

شور خرابات ما نور مناجات ما

پرده حاجات ما هم تو دریدی بگو

ماه به ابر اندرون تیره شده‌ست و زبون

ای مه کز ابرها پاک و بعیدی بگو

ظل تو پاینده باد ماه تو تابنده باد

چرخ تو را بنده باد از چه رمیدی بگو

عشق مرا گفت دی عاشق من چون شدی

گفتم بر چون متن ز آنچ تنیدی بگو

مرد مجاهد بدم عاقل و زاهد بدم

عافیتا همچو مرغ از چه پریدی بگو

شبی در دامن مهتاب دیدم

که همچون بخت من درخواب بودی

تو را با ماه سنجیدم، به خوبی

بسی زیباتر از مهتاب بودی

مشیری

مي تراود مهتاب

شعر زيبايي از نيما

مي تراود مهتاب

مي درخشد شبتاب

نيست يك دم شكندخواب به چشم كس وليك

غم اين خفته چند

خواب در چشم ترم مي شكند

نگران با من ايستاده سحر

صبح مي خواهد از من

كز مبارك دم او آورم اين قوم به جان باخته را بلكه خبر

در جگر ليكن خاري

از ره اين سفرم مي شكند

نازك آراي تن ساق گلي

كه به جانش كشتم

و به جان دادمش آب

اي دريغا به برم مي شكند

دستهاي سايم

تا دري بگشايم

بر عبث مي پايم

كه به در كس آيد

در وديوار به هم ريخته شان

بر سرم مي شكند

مي تراود مهتاب

مي درخشد شبتاب

مانده پاي ابله از راه دور

بر دم دهكده مردي تنها

كوله بارش بر دوش

دست او بر در مي گويد با خود

غم اين خفته چند

خواب در چشم ترم ميشكند

...........................................................................................................

................................................................................

بی تو ، مهتاب شبی باز از آن کوچه گذشتم
همه تن چشم شدم خیره به دنبال تو گشتم
شوق دیدار تو لبریز شد از جام وجودم
شدم آن عاشق دیوانه که بودم !

در نهانخانه جانم گل یاد تو درخشید
باغ صد خاطره خندید
عطر صد خاطره پیچید

یادم آید که شبی با هم از آن کوچه گذشتیم
پر گشودیم و در آن خلوت دلخواسته گشتیم

ساعتی بر لب آن جوی نشستیم
تو همه راز جهان ریخته در چشم سیاهت
من همه محو تماشای نگاهت
آسمان صاف و شب آرام
بخت خندان و زمان رام
خوشه ماه فرو ریخته در آب
شاخه ها دست برآورده به مهتاب
شب و صحرا و گل و سنگ
همه دل داده به آواز شباهنگ

یادم آید : تو بمن گفتی :
ازین عشق حذر کن !
لحظه ای چند بر این آب نظر کن
آب ، آئینة عشق گذران است
تو که امروز نگاهت به نگاهی نگران است
باش فردا ، که دلت با دگران است
تا فراموش کنی ، چندی ازین شهر سفر کن !

با تو گفتنم :
حذر از عشق ؟
ندانم
سفر از پیش تو ؟
هرگز نتوانم
روز اول که دل من به تمنای تو پَر زد
چون کبوتر لب بام تو نشستم
تو بمن سنگ زدی ، من نه رمیدم ، نه گسستم
باز گفتم که : تو صیادی و من آهوی دشتم
تا به دام تو درافتم ، همه جا گشتم و گشتم
حذر از عشق ندانم
سفر از پیش تو هرگز نتوانم ، نتوانم … !

اشکی از شاخه فرو ریخت
مرغ شب نالة تلخی زد و بگریخت !
اشک در چشم تو لرزید
ماه بر عشق تو خندید

یادم آید که دگر از تو جوابی نشنیدم
پای در دامن اندوه کشیدم
نگسستم ، نرمیدم

رفت در ظلمت غم ، آن شب و شبهای دگر هم
نه گرفتی دگر از عاشق آزده خبر هم
نه کنی دیگر از آن کوچه گذر هم !
بی تو ، اما به چه حالی من از آن کوچه گذشتم

مشیری

...................................

شعرمهتاب خانم

هنوز دوستت می دارم

علیرغم هرچه هست،

چون در سواحل تو آموختم

چگونه از میان صدفی مهتاب را بنوشم.

⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔

شعر مهتابی

ماهِ روی تو که بر چهره ی مهتــاب نشست

عشق همراهِ غــزل بر دلِ بی تـــاب نشست

عشق چون زد به دلم، آینه و جام شکســت

مشق عشق تو همان لحظه به مضراب نشست

⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔

شعر در مورد مهتاب

بی تو مهتاب

شبش تیره و تار است هنوز

دست معشوق کجا

گردن یار است هنوز

چونکه مهتاب نماید رخ خود را معلوم

در و الماس به پیشش

همه خار است هنوز

شعر شب مهتابی

بی تو مهتاب شبی باز از آن کوچه گذشتم

همه تن چشم شدم خیره به دنبال تو گشتم

شوق دیدار تو لبریز شد از جام وجودم

شدم آن عاشق دیوانه که بودم

در نهانخانه

جانم گل یاد تو درخشید

باغ صد خاطره خندید

عطر صد خاطره پیچید

⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔

اسم مهتاب

 بهشت بر مژه تصویر می کند مهتاب

پیاله را قدح شیر می کند مهتاب

پیاله نوش و میندیش از حرارت می

که در شراب، طباشیر می کند مهتاب

​

⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔

شعر عاشقانه مهتاب

یاد گرفته‌ام تنهایی را

ماهرانه پشت روزنامه‌ای

پنهان کنم

اما از مهتاب

که بوی شانه‌های تو می‌داد

چیزی را نمی‌توان پنهان کرد.

شعر مهتاب

آه مهتابم

مثل شعری بی قلم ماندم

گر چه می گفتم که سر شارم

بی تو اما باز کم ماندم

​

⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔

مهتاب

از مهتابی خانه من

تا آفتابی خانه تو

یک دست فاصله ست.

دستت را

دراز کن

تا

مهتابی

آفتابی شود.

​

⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔

شب مهتاب

پنجره را گشودم

و روی آبی تیره

ستاره ها را یک به یک چیدم

و مهتاب را

آنقدر نزدیک که

از پشت تمام دیوار های سربی

همواره میهمان ناخوانده خانه ام باشی… …

​

ستاره‌هایم را باور کن

در شبی نیمه مهتابی

که با یاد تو سحر می‌شود

من از بی‌کران آسمان

در این شب تاریک

برای تو ستاره می‌چینم

ستاره‌هایم را باور کن

​

⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔

شب مهتابی

بیقرار توام و در دل تنگم گله هاست   

آه !بیتاب شدن عادت کم حوصله هاست

مثل عکس رخ مهتاب که افتاده در آب 

دردلم هستی و بین من و تو فاصله هاست

​

⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔

.........................................................

​

زندگینامه ابوالقاسم عارف قزوینی

برجسته ترین چهره شعر و ادبیات قرن سیزدهم هجری شمسی

​​

​​

عمرم گهی به هجر و گهی در سفر گذشت

تاریخ زندگی همه در دردسر گذشت

گویند این‌که عمر سفر کوته است و من

دیدم که عمر من ز سفر زودتر گذشت

با کوه کوه بار فراق غمت به کوه

رفتم، رسید سیل سرشک از کمر گذشت

بازیچه نیست عشق و محبّت مگر نبود

در راه عشق یار، پدر از پسر گذشت

سود و زیان و نفع و ضرر، دخل و خرج عشق

کردم پس از هزار ضرر، سر به سر گذشت

ما را چه خوب دست به سر کرد تا که چشم

آمد ببیندش که چو برق از نظر گذشت

کو تا اگر پدید شود گویمش: چه‌ها

بر من زِ دست ظلم تو بیدادگر گذشت!

کاری مکن که خلق زِ جورت به جان رسند

ای جورپیشه، ورنه ز من یک نفر گذشت

مشکل بود که از خطر عشق بگذری

عارف تو را که عمر ز چندین خطر گذشت

زندگی عارف قزوینی بسیار هیجان انگیز، عبرت آموز و بسیار دردناک است. دیوان اشعار عارف سرشار از طنز و هزل است و از

مشکلات زمانه انتقادهای تندی می کند. یکی از مشهورترین اشعار عارف قزوینی، شعر ناله مرغ اسیر (ناله مرغ اسیر / این همه بهر

وطن است) است.دیوان عارف قزوینی در دوران خودش و پس از مرگش طرفدار زیادی داشت. ​

​

 ابوالقاسم عارف در  سال1259 در شهر قزوین متولد شد. دوره کودکی وی به خاطر دعواهای دائمی پدر و مادرش در پرشانی گذشت. وی خواندن

و نوشتن فارسی و مقدمات عربی را در مکتب و خط نزد سه نفر از خطاطان قزوین فرا گرفت و در 16 سالگی به تهران آمد و ماندگار شد. موفقیت های

عارف مدهون تصنیف های اوست که بسیار ساده است

عارف قزوینی شاعر، ترانه‌سرا، موسیقیدان ایرانی است که شعر و موسیقی معاصر ایران بسیار مدیون اوست. بسیاری از تصانیف مشهور و محبوب قرن

اخیر سروده و ساخته اوست. در مطلب پیش رو به مروری بر زندگی و آثار او خواهیم پرداخت.

 ابوالقاسم عارف قزوینی در سال ۱۲۵۹ در قزوین به دنیا آمد. پدرش «ملاهادی وکیل» نام داشت. او در قزوین بر اساس سنت آن دوران صرف و نحو عربی

و فارسی را فراگرفت. خط شکسته و نستعلیق را بسیار خوب می‌نوشت. پس از مدتی به آموختن موسیقی در محضر میرزا صادق خرازی پرداخت. مدتی

به اصرار پدرش در منبر میرزا حسن واعظ، یکی از وعاظ مشهور آن زمان قزوین، به خواندن نوحه پرداخت و عمامه به سر می‌بست اما این کار با روحیات

عرف قزوینی جوان سازگار نبود و او پس از فوت پدر عمامه را برداشت و روضه‌خوانی را کنار گذاشت. ملأ هادی (پدر عارف) هم‌زمان با قتل ناصرالدین‌شاه

درگذشت. او دو وصیت داشت: او را در کربلا دفن کنند و یک‌سوم اموالش را صرف روضه‌خوانی کنند. عارف به هیچ‌کدام عمل نکرد.

..................................................................................................................

ماجرای عاشقانه عارف قزوینی در جوانی

عارف در ۱۷ سالگی عاشق دختری به نام «خانم‌بالا» شد و مخفیانه با او ازدواج کرد. (او تصنیف مشهور «دیدم صنمی» در وصف خانم‌بالا سروده است).

پس از مدتی اینکه خانواده دختر از ماجرا باخبر شدند و پس از فشارهای زیاد عارف قزوینی به رشت سفر کرد و پس از بازگشت با وجود عشق بسیار به

دختر او را طلاق داد و تا آخر عمر دیگر هرگز ازدواج نکرد.

دوران جوانی و میان‌سالی عارف قزوینی

​​

​​ ​​ ​​ ​​ ​​ ​​

عارف در سال ۱۲۷۷ به تهران مهاجرت کرد و چون طبع لطیف و صدای گرمی داشت با

شاهزادگان قاجار آشنا شد و به دربار مظفرالدین شاه راه یافت. شاه قاجار

می‌خواست او را در ردیف فراش‌خلوت‌های دربارش بیاورد؛ اما عارف نپذیرفت و به

​​

قزوین بازگشت.

در سال ۱۲۸۲ زمزمه‌های انقلاب مشروطیت آغاز شده بود. عارف 23 ساله نیز با اشعار

آتشینی سرود و به خود به موفقیت انقلاب مشروطه کمک کرد. پس از بروز استبداد

صغیر او در مطبوعات نوشته‌های انتقادی بر ضد استبداد منتشر می‌کرد.

چند ماه بعد، پس از پیشروی ارتش روسیه به‌سوی تهران در جریان جنگ جهانی اول،

عارف به نمایندگان مجلس پیوست که به کرمانشاه رفتند و در آنجا دولتی به ریاست

نظام‌السلطنه مافی تشکیل دادند. همان‌جا بود که در سال ۱۲۹۶ یکی از دوستانش به

نام «عبدالرحیم خان» خودکشی کرد و این ماجرا بر عارف جوان تأثیری فراوان گذاشت و مشعرش را مختل کرد. برای مداوا به بغداد رفت، سپس به استانبول. پس از مدتی با بهبود حالش در سال ۱۲۹۷ به تهران بازگشت و کنسرتی باشکوه ترتیب داد. عارف که به‌تدریج عقاید وطن‌پرستانه در او تقویت‌شده بود به سرودن اشعار و تصانیفی در ستایش وطن پرداخت.

پس از فتح تهران به دست ملی‌گرایان و افتتاح مجلس دوم، به یاد شهدای راه آزادی تصنیفی ساخت که در آن روزها سر زبان‌ مردم افتاد:

از خون جوانان وطن لاله دمیده/ از مماتم سرو قدان، سرو خمیده

در سایه گل، بلبل از این غصه خزیده / گل نیز چو من در غمشان جامعه دریده

چه کج‌رفتاری‌ای چرخ گردون، چه بدکرداری‌ ای چرخ گردون، سر کین داری ای چرخ، نه دین داری، نه آیین داری ای چرخ

خوابند وکیلان و خراب‌اند وزیران / بردند به سرقت همه سیم و زر ایران

ما را نگذارند به یک خانه ویران / یارب بستان داد فقیران ز امیران

چه کج‌رفتاری‌ای چرخ گردون، چه بدکرداری‌ای چرخ گردون، سر کین داری ای چرخ، نه دین داری، نه آیین داری ای چرخ

از اشک همه روی زمین زبر و زیر کن/ مشتی گرت از خاک وطن هست به سر کن

غیرت کن و اندیشه ایام بتر کن / اندر جلو تیر عدو، سینه سپر کن

چه کج‌رفتاری‌ای چرخ گردون، چه بدکرداری‌ای چرخ گردون، سر کین داری ای چرخ، نه دین داری، نه آیین داری ای چرخ

​​

در هنگام مرگِ محمدتقی پسیان در سال ۱۳۰۰ عارف در خاک‌سپاری او شرکت نمود. هنگامی‌که خواستند سر پسیان را روی توپ بگذارند عارف فریاد برآورد:

این سر که نشان سرپرستی است / امروز رها ز قید هستی است

با دیده عبرتش ببینید / کاین عاقبت وطن‌پرستی است

عارف در سال ۱۳۰۵ به دعوت دوستی به بروجرد رفت تا شرح احوال دوره آزادی‌خواهی را بنویسد؛ اما از بروجرد شایع کردند او سگش را که مسموم شده بود در امامزاده‌ای دفن کرده است. با بالا گرفتن فشارها او از بروجرد خارج شد و به اراک پناه برد اما در اراک هم او را راحت نگذاشتند.

سپس بیماری‌اش شدت گرفت و به خاطر مشکل حنجره‌اش از خواندن بازماند و به خاطر تنگدستی امکان معالجه نیافت:

«آیا به که می‌شود گفت که سینه من گرفت و من استطاعت معالجه آن را نداشتم تا اینکه به‌کلی از بین رفت.»

سرانجام عارف در سال ۱۳۰۷ برای درمان، نزد دکتر بدیع به همدان رفت و برای همیشه ساکن همدان شد. او در چند سال آخر زندگی‌اش در بیماری، افسردگی و رنج بود و از همه به‌جز تعدادی از دوستان نزدیکش فاصله گرفت.

او که از هر سو مورد طعنه و دشمنی مردم بود این‌چنین گلایه می‌کند:

«آخر این چه بدبختی بود که دامن‌گیر من شده است. فرمانفرما با من بد، سلیمان میرزا بد، قوام‌السلطنه بد، تقی‌زاده هم بد، نصرت‌الدوله بد، ملک‌الشعرا بد، مرتجع و آزادی‌خواه هر دو دشمن، من از هر طرف هدف تیر کینه خواهی شده.»

قمرالملوک وزیری در سال 1310 برای اجرای کنسرتی به همدان رفت، شهری که عارف سال‌های پایان عمرش را می‌گذراند. او پیش از اجرا به دیدار عارف رفت و او را به اجرای خود دعوت کرد. روز اجرا نیز گلدانی را به عارف تقدیم کرد که به او هدیه داده بودند، «گلدان نقره‌ای به‌اندازۀ قامت خود قمر» (از کتاب چرخ بی آیین، صفحۀ 140). گویا مارش جمهوری، ساختۀ عارف، با صدای قمر ضبط شده بود. در زمان همین کنسرت قمر فهمید یکی از هوادارانش را به دلیل همراه داشتن این صفحه زندانی کرده‌اند. او اجرای کنسرت را به آزادی این مرد موکول کرد و شهربانی که یارای مقابله با کنسرت قمر و حضور عارف را در خود نمی‌دید، تن به خواستۀ او داد.

⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔⇔

​​

مقبره عارف در میدان ابن سینا همدان

عمرم گهی به هجر و گهی در سفر گذشت

تاریخ زندگی همه در دردسر گذشت

روحیات عارف قزوینی

البته بدبینی، سوءظن، واکنش‌های تند و پرخاشگرانه (که با روح حساس و هنرمندش عجین بود) نیز در انزوا و دوری او از مردم تأثیر زیادی داشت. درباره او می‌گفتند دوستی‌ها و دشمنی‌هایش گذرا و متزلزل است و موجبات انزوا و مردم‌گریزی او از یک‌سو و آزردگی و کدورت دوستانش از سوی دیگر را فراهم می‌آورد. عارف به صداقت کلام و صراحت لهجه مشهور بود و این موضوع در ساخته‌های او نیز به‌خوبی مشهود است و این صراحت گاه باعث دلخوری دوستان و نزدیکانش می‌شد.

فعالیت هنری عارف قزوینی

اولین تصنیف عارف قزوینی در ۱۸ سالگی ساخته شد. موضوع تصانیف او یا عاشقانه بود یا درباره ایران و وطن. بیشتر آثارش الهام گرفته از حال‌وروز زمانه بود به همین دلیل به‌سرعت میان مردم کوچه و بازار محبوب می‌شدند.

او از جمله اولین اهالی موسیقی در ایران به شمار می‌آید که کنسرت و اجرای زنده برگزار کرد. او از مجلسی و درباری بودن فراری بود و اعتقاد داشت هنرش باید برای مردم و در خدمت مردم باشد. کنسرت‌های او به‌شدت مورد استقبال مردم قرار می‌گرفت.

 عارف معتقد بود که در تصنیف نباید تحریر وجود داشته باشد تا خواننده‌ای هم که توانایی اجرای تحریر ندارد از عهده خواندن آن برآید. این‌گونه بود که پای کسانی به موسیقی ایرانی باز شد که تصنیف‌خوانان درجه‌یکی از کار درآمدند اما چندان توانایی آواز نداشتند.

از عبدالله دوامی نقل شده است که هنگام خواندن یکی از تصنیف‌های ساخته عارف تحریر داده است و عارف به او عتاب کرده که چرا تحریر می‌دهد.

مرگ عارف قزوینی

عارف روزهای آخر عمرش را در خانه‌ای اجاره‌ای در دره مرادبیگ همدان با یک خدمتکار به‌صورت تبعیدی خودخواسته در فقر و انزوا زندگی کرد، درحالی‌که دارایی او سه سگ و دو دست لباس کهنه بود. اگرچه دوستان دور و نزدیکش هوای او را داشتند اما این موضوع به بدتر شدن حالش منجر می‌شد و او را شرمنده می‌ساخت.

عارف درباره روزهای آخر زندگی و تنهایی‌اش می‌گوید:

«حالا که هنگام زوال آفتاب عمر است و پایان روزگار به‌غفلت گذرانده زندگانی است؛ که تازه دانسته‌ام تنها دوستان من این دوتا سگ هستند که معنی وفا و محبت و دوستی را در آن‌ها دریافته‌ام.

سرانجام عارف در روز دوشنبه ۲ بهمن ۱۳۱۲ پس از ۱۰ روز بیماری سخت درحالی‌که ۵۴ سال داشت درگذشت. او دم مرگ با کمک پرستار پیرش خود را به کنار پنجره کشاند تا آفتاب و آسمان میهنش را عاشقانه ببیند و او پس از دیدن آفتاب این شعر را زمزمه کرد:

ستایش مر آن ایزد تابناک / که پاک آمدم پاک رفتم به خاک

سپس به بستر بازگشت و جان سپرد. پیکر او را در آرامگاه بوعلی سینا به خاک

سپردند.

معروف ترین و بهترین شعر عارف قزوینی

هنگام می و فصل گل و گشت و چمن شد
در بار بهاری تهی از زاغ و زغن شد
از ابر کرم خطهٔ ری رشک ختن شد
دلتنگ چو من مرغ قفس بهر وطن شد

چه کج‌رفتاری ای چرخ / چه بدکرداری ای چرخ
سر کین داری ای چرخ / نه دین داری، نه آیین داری ای چرخ

از خون جوانان وطن لاله دمیده
از ماتم سرو قدشان سرو خمیده
در سایه گل بلبل از این غصه خزیده
گل نیز چو من در غمشان جامه دریده

چه کج‌رفتاری ای چرخ / چه بدکرداری ای چرخ
سر کین داری ای چرخ / نه دین داری، نه آیین داری ای چرخ

از اشک همه روی زمین زیر و زبر کن
مشتی گرت از خاک وطن هست به سر کن
غیرت کن و اندیشه ایام بتر کن
اندر جلو تیر عدو، سینه سپر کن

چه کج‌رفتاری ای چرخ / چه بدکرداری ای چرخ
سر کین داری ای چرخ / نه دین داری، نه آیین داری ای چرخ

عارف ز ازل تکیه بر ایام نداده است
جز جام، به کس‌دست، چو خیام نداده است
دل جز به سر زلف دلارام نداده است
صد زندگی ننگ به یک نام نداده است

دیدم صنمی سروقد و روی چو ماهی

الهی تو گواهی خدایا تو پناهی

افکنده به رخسار چو مه زلف سیاهی

الهی تو گواهی خدایا تو پناهی

گر گویم سروش نبود سرو خرامان

این قسم شتابان چون کبک خرامان

ور گویم گل پیش تو گل همچو گیاهی

الهی تو گواهی خدایا تو پناهی

این نیست مگر آینه لطف الهی

الهی تو گواهی خدایا تو پناهی

صدبار گداییش به از منصب شاهی

الهی تو گواهی خدایا تو پناهی

​​

زیب النسا یا زینب‌النساءبیگم،

متخلص به «مخفی»

زنان عارف و شاعر در دوره ی تیموریان هند

 زیب النساء بیگم { مخفی } دختر اورنگزیب عالمگیر ششمین پادشاه امپراتوری

گورکانی اجدادش ترک ازشهر سبز سمرقند ترکستان که شامل افغانستان فعلی

میشد، درسال ۱۰۴۸هجری دردهلی هند ازکتم عدم بعالم هستی پاگذاشت، این

دخترخوش سیرت، خوبصورت، ادیب، هنرپرور و عاقل به نسبت ذکاوت ونبوغ را از نسل

خود امیرتیمور و ظهیر بابر به ارث برده بود شاهکاری های ذیل را به یادگار گذاشت :

1– درطفولیت قرآن کریم را مانند امیر تیمور وپدرش درحافظه اش سپرد و بعد بهترین

عالم برجسته صرف ونحوه، فقه، منطق و فلسفه شد.

۲– در سن ۲۰ سالگی چنین به شعر گوی شروع کرد :

دختر شاهم و لیکن رو به فقر آورده ام

زیب وزینت بس همینم نام من زیب النساءست

بعد مردن زجفای تو اگر یاد کنم

ازکفن دست برون آرم وفریادکنم

شنیدم ترک مسلک کرد عاقل خان به نادانی

چرا عاقل کند کاری که باز آرد پشیمانی

۳– درخطاطی درزمان خود نظیر نداشت حسن نوشته های او برسر زبانها بود، زبان

مادری اش ترکی بود اما به زبان های عربی، اردو ودری تسلط داشت.

۴– برعلاوه که زیرشرایط ضیق پدرش حیات بسرمیبرد بامردها صحبت نمیتوانست

تمام علوم را از استادانش ازپشت پرده آموخت و ازداخل امپراتوری علما، دانشمندان و

شعرا را حمایت مالی میکرد این کاروی سبب شهرتش شد.

۵– یک دیوان شعر، کتابی درتصوف بنام مونس الارواح، تفسیر بنام زیب التفسیر که در ۷۶۹

صفحه نوشته شده، کتاب زیب النساء درباره الهیات از خود بجا ماند.

۶– مانند شاهدخت مخفی هیچ کس عشق پاک را درک نکرده که در دیوان خویش

چهارصدو پنجاو چهار بارکلمه عشق راذکر کرده است وازجمله بزرگترین شاعران تورک

دری گوی بحساب میآید.

وعشق را چنین تعریف میکند: عاشق شدن به فقر و غربت، توانگری و شهزادگی

ارتباط ندارد، بلکه عشق از راه چشم وگوش به دل راه میآبد.

​

​

درشعرش چنین میگوید
 

عشق تا زد به دلم آتش رسوایی را

برگزیدم به جهان گوشه تنهایی را

زخمی است زخم عشق که مرهم پذیر نیست

زخم محبت است ، بلی که زخم تیر نیست

بلاخره این عالم  عارفه درسال ۱۷۰۲م در چهل ششمین سال حکومت اورنگزیب و در

نبود پدرش در عمر ۶۵ سالگی بدون ازدواج این جهان را وداع گفت ودر منطقه زر زری

دهلی دفن گردید است.

Zaib un Nisa

زیب النسا یا زینب‌النساءبیگم (۱۶۳۷ م/ ۱۰۴۸ ه‍.ق - ۱۷۰۲م/۱۱۱۲ه‍.ق)، متخلص به

«مخفی»، بزرگترین دختر اورنگ‌زیب عالمگیر پادشاه گورکانی هند و یکی از

خوشنویسان هند و از شاعران سبک هندی در ادبیات فارسی و تصوف است.

وی زنی ادیب و دانش دوست، هنرمند و هنرپرور بود. به ادبیات فارسی و عربی علاقه

فراوان داشت و قرآن را حفظ بود. خط‌های نستعلیق، نسخ و شکسته را نیک

می‌نوشته و کتب بسیار به نام او تالیف کرده‌اند. وی گاه شعر می‌سروده و در بدیهه

چیره‌دست بود. سبک شعر او سبک هندی است.

از نوشته‌های او می‌توان به کتاب زیب‌المنشآت اشاره کرد. در شعر «مخفی» تخلص

می‌کرد.

کوی عشق است و به ناموس سلام است اینجا

صد چو محمود به هر گوشه غلام است اینجا

بلبل از گل بگذرد چون در چمن بیند مرا

بت پرستی کی کند گر برهمن بیند مرا

در سخن مخفی شدم مانند بو در برگ گل

هر که خواهد دیدنم گو در سخن بیند مرا

از شعله‌‎های آه، مرا خانه روشن است

-------------------------------------------------

​

​

دختر بزرگ محی الدین اورنگ زیب وی زنی ادیب و دانش دوست و هنرپرور بود .

السلام ای بعد ما آیندگان رفتنی!
 

بر شما خوش باد ناخوشهای دنیای دنی

​​

​​

اابوالمعانی میرزا عبدالقادر بیدل دهلوی

​

​

از بزرگترین شعرای عارف و صاحب سبک ویژه در سبک هندی

زندگینامه و آثار و اندیشه های او

​

​

که جهان نیست جز تجلّىِ دوست

این من و ما، همان اضافَتِ اوست

​

​

تا مروت . . .

از مدارا تا وفا . . .

هر چه را کردم طلب

دیدم ز عالم رفته است . . .

بیدل دهلوی در سال 1054 هـ.ق در ساحل جنوبی رودخانه "گنگ" در شهر

"عظیم آباد"، "میرزا عبدالخالق" قادری صاحب فرزندپسری شد.

میرزا به عشق مراد معنوی سلسله طریقت خود یعنی "عبدالقادر گیلانی"

                      نام فرزندش را "عبدالقادر" گذاشت.                                  

اجداد میرزا از قبیله "ارلاس" بودند که قبیله ای از مغول بود 

"عبدالقادر" هنگامی که هنوز بیش از چهار سال و نیم نداشت پدرش را از

دست داد و در سایه سرپرستی و تربیت عمویش "میرزا قلندر" قرار گرفت.

 

او به مکتب رفت و در زمانی کوتاه قرائت قرآن کریم را ختم کرد.

بعد از مدتی کوتاه عبدالقادر مادر خود را نیز از دست داد و به توصیه "میرزا

قلندر" که خود از صوفیان بود. مکتب و مدرسه را رها کرد و مستقیماً تحت

                             آموزش معنوی وی قرار گرفت.                                     

 

میرزا قلندر معتقد بود که اگر علم و دانش وسیله کشف حجاب برای رسیدن

به حق نباشد خود تبدیل به بزرگترین حجابها در راه حق می گردد و جز

                        ضلالت و گمراهی نتیجه ای نخواهد داشت.                      

"عبدالقادر" در کنار وی با مبانی تصوف آشنا شد. از همان روزها عبدالقادر

به شوق حق، ترانه عشق می سرود و چون بر حفظ و پنهان کردن راز

عشقش به حق اصرار داشت "رمزی" تخلص می کرد تا اینکه بنا به گفته ی

یکی از شاگردانش هنگام مطالعه گلستان سعدی از مصراع "بیدل از بی

نشان چه گوید باز" به شوق آمد و تخلص خود را به "بیدل" تغییر داد.

بیدل چهره ای خوشایند و جثه ای نیرومند داشت و فن کشتی را به خوبی

   می دانست و ورزشهای  معمولی ترین فعالیتهای جسمی او بود.       

بیدل برای گذراندن زندگی به خدمت در سپاه شاهزاده "اعظم شاه" درآمد،

اما پس از مدت کوتاهی، چون از او تقاضای مدیحه کردند، از خدمت سربازی

استعفا کرد.

بیدل در سال 1096 هـ.ق به دهلی رفت و با حمایت و کمک شخصی به نام

"شکرا... خان" مقدمات یک زندگی توأم با آرامش  را در دهلی فراهم کرد.

زندگی شاعر بزرگ در این سالها به تامل و تفکر و سرودن شعر گذشت و

منزل او میعادگاه عاشقان و شاعران و اهل فکر و ذکر بود.

در همین سالها بود که بیدل به تکمیل مثنوی "عرفان" پرداخت و این مثنوی

عظیم عرفانی را در سال 1124 هـ.ق به پایان رساند.

با وجود تشنج و درگیری های سیاسی در بین سران سیاسی هند و

شورش های منطقه ای و آشفتگی اوضاع، بیدل تا آخرین روزهای زندگی

​

​ خود از تفکرات ناب عرفانی و آفرینش های خلاقانه هنری باز نماند.
 

بیدل آخرین آینه تابان شعر عارفانه فارسی بود که نور وجودش در سال ​

​

1133ه.ق به خاموشی گرایید.

از بیدل غیر از دیوان غزلیات آثار ارزشمند دیگری در دست است که مهمترین

​

​

آنها عبارتند از:

1- مثنوی عرفان

2- مثنوی محیط اعظم

3- مثنوی طور معرفت

4- مثنوی طلسم حیرت

5- رباعیات

6- چهار عنصر (زندگینامه خود نوشت شاعر)

7- رقعات

8- نکات

و .....

​​

​​

عاقبت خواهم بدان الفت‌سرا محمل کشید

​​

​

​

بیدل دهلوی

گلچین غزلیات بیدل دهلوی

اندیشه بیدل، اندیشه وحدت و یگانگی است.

در منظر او عالم جلوه حق است و انسان آینه ای که حیران به تماشا چشم

گشوده است، به تماشای تجلی حق در عالم وجود.

در نگاه شاعر تمام هستی در جستجوی حق است:

ذره تا خورشید امکان، جمله، حیرت زاده اند

جز به دیدار تو چشم هیچکس نگشاده اند

                     نمونه هایی از اشعار بیدل                 

چه سحر بود که دوشم دل آرزوی تو داشت

​​ ​

​

تو را در آینه می دید و جستجوی تو داشت
 

به هر دکان که در این چارسو نظر کردم

دماغ ناز تو سودای گفتگوی تو داشت
 

به دور خمکده اعتبار گردیدیم
​

​

سپهر و مهر همان ساغر و سبوی تو داشت
 

نظر به رنگ تو بستم، نظر به رنگ تو بود

خیال روی تو کردم، خیال روی تو داشت
 

زما و من، چقدر بوی ناز می آید
​

​

نفس به هر چه دمیدند های و هوی تو داشت

 

من نمی گویم زیان کن یا به فکر سود باش